ŞİMDİ BUNUN ADI RESTORASYON MU?

ŞİMDİ BUNUN ADI RESTORASYON MU?

Apollon Smintheus Tapınağı'nda tam 2000 yıl sonra yeniden inşa ediliyor. Tapınağın bir yüzü ayağa kaldırılıyor. Beyaz çimento ve mermer tozu ile kalıp çakılarak tapınağın basamakları yeniden yapıldı.

Tapınağın bir yüzü ayağa kaldırılıyor. Beyaz çimento ve mermer tozu ile kalıp çakılarak tapınağın basamakları yeniden yapıldı. Şimdi de arkeolojik alanın dışında sütun ve tamburlar yapıldı torno tezgahında yivleri açılıyor. Yakın zamanda tapınağın bir kısmı hem de orijinal yerinde ayağa kaldırılacak.

Apollon Smintheus Tapınağı Biga Yarımadası’nın güneybatı ucunda, Çanakkale ili sınırları içinde Gülpınar beldesinde yer alıyor.

Jean Baptista le Chevalier 1785 yılında Lektum-Babakale’den Alexandria Troas’a giderken tapınağın toprak üstünde kalan kalıntılarını gördü ve arkeoloji dünyasına ilk kez Apollon Smintheus Tapınağı’nı tanıttı. R.P. Pullan 1861 yılında tapınak alanına gelip kazı kararı aldı. 1866 yılında kazılara başlayıp Apollon Smintheus Tapınağı’nı bilimsel olarak arkeoloji dünyasına sundu. 1980 yılından bu yana ise tapınak ve çevresinde kazı, sondaj ve restorasyon çalışmaları Prof. Dr. Coşkun Özgünel tarafından sürdürülüyor.

Kazı Başkanı Prof. Özgünel yapılanın restorasyon olduğunu savunuyor. Bilimsel mimari bir heyetle tapınağı ayağa kaldırdıklarını gururla anlatıyor. Sponsor firmanın desteği ile tamburları ve frizleri yaptıklarını, temmuz ayı sonuna doğru ilk sütunu dikeceklerini söylüyor. Ancak hem arkeologlar hem de restoratörler hayretler içinde bu gelişmeyi izliyor. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın buna nasıl izin verdiği herkesin merakı. Çanakkale Koruma Kurulu’ndan da onay alan proje Türkiye ’nin de taraf olduğu Venedik Tüzüğü’ne aykırı olduğu ileri sürülüyor.

DAHA ÖNCE DE TAPINAĞIN ÜSTÜNE TIR ÇIKARTMIŞLARDI

Helenistik dönemin en önemli yapılarından sayılan Troas Antik Kenti’ndeki Apollon Tapınağı’nın üzerine tonlarca ağırlıktaki mermer tozu yüklü TIR çıkarıldı. Yaklaşık 2300 yıllık antik yapının ortasına kadar çıkarılan araçtan işçiler yük boşaltırken ziyaretçiler hayretle bu görüntüyü izledi. Tapınakta beyaz çimento ile yapılan restorasyon da uzmanlar tarafından eleştiri yağmuruna tutuldu. Kazı Başkanı Prof. Dr. Coşkun Özgünel ise uygulamanın ‘normal’ olduğunu söyledi.

Foça’da Ceneviz Osmanlı Kalesi’nin restorasyonunda çimento kullanılmadığını, orijinal Horasan ile kireç harcı kullanıldığını ve bu başarılı restorasyondan dolayı da UNESCO Geçici Miras Listesi’ne kaydedildiğini duyurmuştuk. Türkiye ’nin pek çok yerinde devam eden restorasyonlarla ilgili gelen mail’lerde çimentonun yoğun şekilde kullanıldığı yönünde şikâyetler aldık. Ancak bir okuyucumuzdan gelen fotoğraf ve video hepimizi şaşırttı. Fotoğrafta tonlarca ağırlıkta yükü olan bir TIR, Apollon Tapınağı’nın ortasına çıkmış yükünü boşaltıyordu. Diğer tarafta da günümüz inşaatlarını andıran kalıplarla tapınağın taban basamakları yeniden inşa ediliyordu. Okuyucumuz şu notu düşmüştü: “Bu fotoğraf 30 Ağustos tarihinde çekildi. Çimento yüklü kamyon çimento boşaltmak için 2500 yıllık tapınağın üzerine çıktı. Restorasyonda çimento kullanılması da takdirinize...”

Fotoğrafın doğruluğunu öğrenmek için uzun yıllardır Alexandria Troas Kazı Başkanlığı’nı yürüten Prof. Dr. Coşkun Özgünel’i telefonla aradık. Durumu kendisine izah ettik. Açıkçası TIR’ın, bilgisi dışında çıkarılmış olduğunu söylemesini bekliyorduk. İşte Özgünel ile yaptığımız görüşme:

*Apollon Tapınağı’nı ziyaret eden bir okuyucumuzdan fotoğraf aldık. Çimento yüklü bir kamyon Apollon Tapınağı’nın tam ortasında.

-Olabilir.

*Normal bir şey mi hocam?

-Tabii. Restorasyon yapıyoruz.

*Ama tapınağın üzerine çıkmış.

-Ee nasıl boşaltacağız toprağın üzerine? Herhalde önlemini aldık ki çıkardık.

*Çimento kullanıyor musunuz, yoksa beyaz kireç mi kullanıyorsunuz?

-Beyaz çimentoyla birlikte mermer tozu kullanıyoruz.

*Orijinal olması için mi yapılıyor?

-Eğer elinizde orijinal yoksa, onun imitasyonunu yaparsınız.

*Kalıp çakıp basamakları öyle düzenliyorsunuz herhalde?

-Tabii, tabii. çünkü elimizde sadece sütunlar ve üst yapının yüzde 80’i var. Onun altında altyapıyla ilgili hiçbir şey yok. Alttaki dolguydu, aynı dolguyla kapandı bitti. Her şeyin statiği yapılıp da restorasyon yapılıyor. Çimentosuz nasıl yapacağız? Tutar mı?
Kireç de tutmaz. Olan yerde orijinal kullanılır, olmayan yerde taklit yapılır. Venedik Tüzüğü’ne göre yapmamız gerekiyor. Yoksa olmayanı da mermerden yapabiliriz ama insanları kandırırız sonra.

*Döneminde neyle yapılmış?

-Kurşun kenetlerle yapılmış. Demir üzerine kurşun akıtılarak yapılmış. Sütun ve üst yapıda bu tekniği kullanacağız. Öteki köşeyi de öyle yaptık.

*Daha önce bir model yapmıştınız.

-Onun devamını yapıyoruz. Üst yapı, çatının köşeleri elimizde onları koyacağız. 8-10 sütun olacak dikilen. Elimizde olanlarla yapıyoruz. Hepsini yapamayız, o zaman yine restorasyon ilkelerine aykırı. Tabii bilen bilmeyen çekiyor. İçeride proje var görsünler diye. Kimsenin ona baktığı yok.

*Koruma Kurulu’ndan onaylı mı?

Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu’ndan proje onaylanmadan nasıl yapabilirsiniz? Çanakkale Kurulu’ndan onaylandı.

*Aynı kurulun üyesiydiniz değil mi?

-Benim üyeliğim devam ediyor ama ben imza atmıyorum.

*Çok da tartışılıyor hocam restorasyonlarda çimento kullanımı...

-Oraya özel beton atılıyor. Onu bir anda atmanız lazım. Öyle inşaata taban betonu ya da kat betonu atmıyorsunuz ki. Özel beton geliyor, tapınağa zararı yok.

BU DURUMA UZMANLAR DA ŞAŞIRDI

Yrd. Doç. Dr. Gülsün Tanyeli: İnşaat kalıpları beni çok şaşırttı. İmitasyon ayrı yerde yapılıp orada monte edilir. Burada özgün basamakların üzerine bütünleme yapılıyorsa, Çanakkale soğuk, yağışlı bir yer. Hepsi bozulur. Lakin bunları yerinde görmek gerek. Coşkun Özgünel tecrübeli bir arkeolog. Bu tür hata yapması mümkün değil. Arkeolojik alan restorasyonları çok özel yapılmalı. Çalışacak işçilerin bile tecrübeli olmaları gerekir. O yüklü araç oraya çıkarken statik hesaplanmalar yapıldı mı bilemiyoruz. Ancak fotoğraf çok tartışılır.

Yrd. Doç. Dr. Yıldız Salman: Çimento zamanla ana maddeyi oluşturan taş ile etkileşime girerek yeni sorunlar çıkartabilir. Dolayısıyla çimentonun grisini ve beyazını kullanmak pek bir şey ifade etmez. Bunun için restorasyonlarda çimento kullanımını pek tavsiye etmiyoruz.

VENEDİK TÜZÜĞÜ NE DİYOR ?

Venedik Tüzüğü, tarihî yapıların korunması ve restorasyonu hakkında uluslararası çerçeve belirleyen bir antlaşmadır. Apollon tapınağındaki restorasyon, tüzüğün 6, 9, 12. Maddeleri ile 15. maddeye açıkça aykırıdır. Restorasyon ekibine göre ise değil. Onlar tüzüğün 15. Maddesindeki anastilosis yani birbirinden ayrılmış parçaları bir araya getirdiklerini savunuyorlar.

İşte Venedik Tüzüğü’nün o maddeleri:

MADDE 6- Anıtın korunması, ölçeği dışına taşmamak şartıyla çevresinin de bakımını içine almalıdır. Eğer geleneksel ortam varsa, olduğu gibi bırakılmalıdır. Kütle ve renk ilişkilerini değiştirecek hiçbir yeni eklentiye, yok etmeye, ya da değiştirmeye izin verilmemelidir.

MADDE 9- Onarım uzmanlık gerektiren bir iştir. Amacı, anıtın estetik ve tarihi değerini korumak ve ortaya çıkarmaktır. Onarım kendine temel olarak aldığı orijinal malzeme ile güvenilir belgelere saygıyla bağlıdır. Faraziyenin başladığı yerde onarım durmalıdır; yapılması gerekli herhangi bir eklemenin mimari kompozisyondan farkı anlaşılabilmeli ve gününün damgasını taşımalıdır. Herhangi bir onarım işine başlamadan önce ve bittikten sonra, anıtın arkeolojik ve tarihi bir incelemesi yapılmalıdır.

MADDE 12- Eksik kısımlar tamamlanırken, bütünle uyumlu bir şekilde bağdaştırılmalıdır; fakat bu onarımın, aynı zamanda artistik ve tarihi tanıklığı yanlış bir şekilde yansıtmaması için, orijinalden ayırdedilebilecek bir şekilde yapılması gereklidir.

MADDE 15- … Bütün yeniden inşa işlemlerinden peşinen (a priori) vazgeçilmelidir. Yalnız anastilosis’e, yani mevcut fakat birbirinden ayrılmış parçaların bir araya getirilmesine izin verilebilir. Birleştirmekte kullanılan madde her zaman ayırdedilebilecek bir nitelikte olmalı ve bu, anıtın korunmasını sağlamak ve eski haline getirmek için mümkün olduğu kadar az kullanılmalıdır.

Radikal